ارتودنسی دندان

فهرست مطالب :

• تعریف تخصصی و دقیق ارتودنسی
• ناهنجاری دندانی (malocclusion) چیست؟
• عوارض نامطلوب ناهنجاری های دندانی
• اهداف درمان ارتودنسی از دیدگاه جکسون
• بازدهی عملکردی
• تعادل ساختاری
• هماهنگی و زیبایی
• شاخه های ارتودنسی
• ارتودنسی پیشگیرانه
• ارتودنسی Interceptive
• ارتودنسی اصلاحی
• دستگاه های ارتودنسی
• دستگاه ارتودنسی متحرک
• دستگاه ارتودنسی ثابت
• دستگاه ارتودنسی فانکشنال
• دستگاه های ارتوپدی
• زمان شروع درمان ارتودنسی
• تاریخ ارتودنسی
• تاثیرات انگل در ارتودنسی
• اصطلاحات رایج در ارتودنسی
• دندان های فاصله دار
• اپن بایت
• دیپ بایت
• کراس بایت
• دندان های غایب
• دندان نیش نهفته
• نامرتبی دندان ها
• جلو بودن فک پایین
• عقب بودن فک پایین

تعریف تخصصی و دقیق ارتودنسی

دانستن معنای یک موضوع یا عبارت معمولا گام اولیه مهمی در فهم آن مطلب است. در طول سالیان چندین تعریف برای توضیح اینکه ارتودنسی چیست ارائه شده است. در ادامه چند تعریف را که از باقی تعاریف شهرت بیشتری دارند، خواهید دید.

در سال 1911، نویس اولین تعریف از ارتودنسی را ارائه داد: “مطالعه رابطه دندان با رشد استخوان های صورت و اصلاح استخوان و دندان های کج و منحرف شده”

در سال 1922، انجمن متخصصان ارتودنسي بریتانیا این تعریف را پیشنهاد داد: “ارتودنسی شامل مطالعه رشد و نمو فک و صورت به طور خاص و به طور کلی بدن است، که بر جایگاه دندان ها اثر می گذارند؛ مطالعه عمل و عکس العمل تاثیرات خارجی و داخلی بر رشد و جلوگیری و اصلاح رشد انحرافی یا کج”

بعدها بورد متخصصین ارتودنسی آمریکا (ABO) و انجمن ارتودنتیست های آمریکا (AAO) اعلام کردند که: “ارتودنسی حوزه ای خاص از دندانپزشکی است که مسئولیتش، مطالعه و نظارت بر رشد و نمو دندان ها و ساختار های آناتومی مرتبط با آن از لحظه ایجاد تا کامل شدن است و شامل همه مراحل جلوگیری و اصلاحی ناهنجاری های دندانی می شود که لازمه آنها اصلاح جایگاه دندان توسط وسایل مکانیکی و یا عملکردی است تا به قوس دندانی نرمال و خطوط صورت خوشایند دست یافته شود.”

ارتودنسی شاخه ای از دندانپزشکی است که با رشد صورت، راستای دندان ها، جلوگیری و اصلاح ناهنجاری های ناشی از آن مرتبط است. عبارت ارتودنسی (orthodontics) از کلمات یونانی (orthos) به معنای صاف یا درست و (odontos) به معنای دندان تشکیل شده است. کلمه ارتودنسی در سال 1839 توسط لوفلون ابداع شده است.

اهداف درمان ارتودنسی از دیدگاه جکسون

با وجود اینکه درمان ارتودنسی ظاهر صورت را بهبود بخشیده و گاهی به دلایل زیبایی انجام می شود، هدف اصلی آن باید ترمیم بهداشت دهان و دندان بطور کلی باشد.
جکسون اهداف این درمان را خلاصه کرده است که در عموم با نام سه گانه جکسون شناخته می شود. این اهداف شامل موارد زیر هستند :

1. بازدهی عملکردی
2. تعادل ساختاری
3. هماهنگی و زیبایی

بازدهی عملکردی

دندان ها به همراه ساختارهای پیرامونشان باید عملکردهای مشخصی را مانند جویدن و تولید صدا انجام دهند. درمان ارتودنسی دندان باید بازدهی انجام این عملکرد ها را بهبود ببخشد.

تعادل ساختاری

درمان تنها بر دندان ها تاثیر نمی گذارد بلکه پوشش بافت نرم و ساختارهای استخوانی مربوط به آن را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. درمان باید بتواند تعادل را میان این ساختار ها حفظ کند و اصلاح یکی نباید سلامت دیگری را تحت تاثیر قرار دهد.

هماهنگی و زیبایی

درمان باید زیبایی ظاهر فرد را افزایش دهد. ممکن است این کار نیازمند صاف کردن تنها یک دندان یا جابه جایی کل قوس دندانی به اضافه استخوان پایه باشد. هدف نهایی گرفتن نتیجه ایست که به شخصیت بیمار نزدیک بوده و او را از نظر زیبایی ظاهر بهتر جلوه دهد.

انواع دستگاه های ارتودنسی

امروزه ارتودنتیست ها طیف گسترده ای از دستگاه های ارتودنسی را برای درمان ناهنجاری فک و دندان در اختیار دارند. موفقیت درمان ارتودنسی به انتخاب مناسب دستگاه مورد استفاده، زمانبندی درمان، نوع جا به جایی دندان یا تغییرات استخوانی، سن بیمار و فاکتور های دیگر بستگی دارد. به طور کل چهار نوع دستگاه ارتودنسی وجود دارد که هر کدام می توانند به تنهایی یا در ترکیب با دستگاه های دیگر استفاده شوند.

1. دستگاه ارتودنسی متحرک
2. دستگاه ارتودنسی ثابت
3. دستگاه فانکشنال ارتودنسی
4. دستگاه های ارتوپدی / دستگاه های اکسترا اورال (Extraoral)

1. دستگاه ارتودنسی متحرک

دستگاه های متحرک ارتودنسی به دلیل اینکه می توانند توسط بیمار از دهان خارج شده و دوباره جا گذاری شوند، به این نام خوانده می شوند.

استفاده از دستگاه ارتودنسی متحرک نیازمند انتخاب مورد دقیق برای موفقیت درمان است. این دستگاه ها در حالت ایده آل زمانی استفاده می شوند که به جا به جایی ساده دندان ها برای اصلاح نوع خاصی از ناهنجاری نیاز است. طیف ناهنجاری هایی که می توانند تنها توسط دستگاه متحرک ارتودنسی درمان شوند، محدود است. این نوع از دستگاه ها می توانند به عنوان ابزارهای غیر فعال (passive) برای نگه داری دندان در جایگاه اصلاح شده اش پس از انجام مرحله فعال (active) ارتودنسی استفاده شوند که به نگه دارنده ها (retainers) معروفند. دستگاه ارتودنسی متحرک می تواند در ارتباط با درمان مکانیکی ثابت استفاده شود.

ارتودنسی نامرئی – اینویزالاین

از روشهای جدید ارتودنسی است که در آن پلاک متحرک به صورت پوشش شفاف پلاستیکی روی دندان ها قرار میگیرد. به دلیل داشتن قالب های متعدد و استفاده کوتاه مدت از هر قالب و همچنین اندازه گیری و مدل سازی سه بعدی آنها هزینه نسبتا بالایی دارد. همکاری بیمار برای این نوع درمان بسیار حیاتی است.

2. دستگاه ارتودنسی ثابت

دستگاه ارتودنسی ثابت به دلیل اینکه به دندان ثابت شده و نمی توانند توسط بیمار برداشته شوند، به این نام خوانده می شوند. درمان ارتودنسی ثابت شامل ثابت کردن و چسباندن براکت ارتودنسی ( الحاقاتی که به دندان متصل می شوند) به دندان و اعمال نیرو از طریق سیم های قوسی یا کمکی به این براکت هاست.

دستگاه ارتودنسی ثابت دو فک زمانی استفاده می شود که جابه جایی های چندگانه دندان برای اصلاح ناهنجاری های دندانی مانند چرخش و جابه جایی بدنه دندان مورد نیاز است. درمان ارتودنسی ثابت دندان اجازه خلق خط دندانی مناسب و تنظیم قوس دندان را می دهد. دستگاه ثابت انواع مختلفی دارد که از میان آنها می توان به روش بِگ (Begg’s)، لبه دار، لبه از پیش تنظیم شده، سیم صاف و لینگوال (ارتودنسی لینگوال) اشاره کرد.

ارتودنسی دیمون

نوعی از ارتودنسی ثابت است که در آن به کش های تنظیم نیازی نیست و از براکت های سلف لیگیت استفاده می شود. این نوع براکت ها با سیستم لغزش خودکار به مرور زمان قوس دندان ها را مرتب می کنند. ارتودنسی دیمون در سالهای اخیر استفاده های زیادی داشته است.

ارتودنسی لینگوال

نوعی از ارتودنسی ثابت است که در آن براکت ها به جای قسمت بیرون دندان، به پشت آنها متصل می شوند و به راحتی قابل مشاهده نیستند. این نوع درمان که مورد استقبال بزرگسالان قرار گرفته است مشکلاتی را برای بیمار ایجاد میکند که از نمونه های آن مشکلات گفتاری است.

3. دستگاه فانکشنال ارتودنسی

ارتودنسی فانکشنال، دستگاه هایی هستند از فشار های ماهیچه های اطراف دهان برای تاثیرگذاری بر تغییرات مورد نظر خود استفاده می کنند. این نوع از درمان با نگه داشتن فک دور از حالت نرمال عمل می کند تا بر رشد و اصلاح آن تاثیر بگذارد.

4. دستگاه های ارتوپدی

دستگاه های ارتوپدی، از فشار اضافی برای ایجاد تغییرات استخوانی استفاده می کنند. استفاده متناوب از چنین نیروهای زیادی در دوره رشد با تغییر نحوه نمو استخوان به اصلاح ناهنجاری های استخوانی کمک می کند. دستگاه های ارتوپدی مانند دستگاه فانکشنال ارتودنسی نیازمند بیماران خوبی است که برای موفقیت درمان با هدگیر و چانه بند خود کنار بیایند.

تاریخچه ارتودنسی

از زمان شروع تاریخ بشری، انسان ها در سطحی کاملا ابتدایی متوجه شدند که بدون داشتن بایت یا قوس دندان مناسب، بقا کاری بسیار مشکل است. اگر انسان نتواند به خوبی بجود، نمی تواند به خوبی غذا بخورد. بقایای مصریان باستان، رومیان و اهالی اتروسکان نشان می دهد که این جوامع از انواع مختلفی از سیم ها و فلزات برای صاف کردن یا تنظیم دندان هایشان استفاده می کرده اند.

بسیاری از پیشرفت های به دست آمده در دندانپزشکی و برخی از تلاش های پیشگامانه در ردیف کردن دندان ها در قرن هجدهم رخ دادند، اما در واقع در قرن نوزدهم بود که ارتودنسی به عنوان علمی مستقل شناخته شد. بسیاری از مخترعان به علم ارتودنسی کمک های زیادی کرده اند. کسی که بیشترین اعتبار را برای پیشگامی در این علم به خود اختصاص داده است دکتر ادوارد انگِل است که به درستی “پدر علم ارتودنسی مدرن” لقب گرفته است.

تاثیرات انگِل در تاریخ ارتودنسی

انگِل روشی را برای طبقه بندی، کلاس بندی و شناسایی ناهنجاری های بایت پایه گذاری کرد. طبقه بندی او از ناهنجاری های دندانی، که به عنوان طبقه بندی انگِل شناخته می شود، توسط دندانپزشکان و متخصصین بسیاری برای تشخیص و درمان بیماران استفاده می شود و حتی با وجود آنکه روش های صاف کردن دندان ها مانند بریس دندان، به طور چشمگیری از سال 1900 تغییر یافته، طبقه بندی دکتر انگِل از آزمون زمان سر بلند بیرون آمده است.

تاریخچه ی ارتودنسی جالب و در عین حال پیچیده است. این تخصص قدیمی ترین تخصص دندانپزشکی است. می توان توسعه این شاخه علمی را در دوره تمدن های باستانی تا به امروز دنبال کرد. پیش از شروع سالهای 1900، از ارتودنسی با نام “تنظیم دندان ها” (Regulation of Teeth) نام برده می شده است. پس از آن تا سال 1930 “ارتودنتیا” (Orthodontia) نامیده می شد. سپس تا دهه 1970 با نام “ارتودنسی” خوانده می شد و امروزه با نام کامل “ارتودنسی و ارتوپدی دندان و صورت” (Orthodontics and Dentofacial orthopedics) شناخته می شود.

اصطلاحات رایج در ارتودنسی

در ادامه برخی از اصطلاحات رایج در درمان ارتودنسی، جهت آشنایی بیشتر توضیح داده می شود.

دندان های فاصله دار

از این اصطلاح هنگامی استفاده می شود که دندان ها فاصله ای بیش از حد طبیعی داشته باشند. این فاصله غیر متعارف باعث ظاهر ناخوشایند و تجمع جرم و باکتری در بین دندان ها شده و به پوسیدگی آنها می انجامد.

اپن بایت

اپن بایت به وضعیتی اطلاق می شود که در آن فاصله ای میان دندان های بالا و پایین پس از بسته شدن فک وجود داشته باشد. اپن بایت می تواند قدامی یا خلفی باشد. اپن بایت قدامی میان دندان های جلو اپن بایت خلفی میان دندان های عقب فاصله ایجاد می کند.

دیپ بایت

دیپ بایت نوعی ناهنجاری دندان است که در آن شاهد پوشیده شدن دندان های فک پایین توسط دندان های بالایی هستیم. این همپوشانی در برخی موارد باعث صدمات پریودنتال به بیمار می شود زیرا دندان ها به بافت لثه برخورد می کنند.

کراس بایت

به طور معمول دندان های بالا اندکی دندان های پایین را پوشش می دهند. در ناهنجاری دندان کراس بایت این حالت برعکس می شود و دندان های پایینی پوششی را روی دندان های بالا ایجاد می کنند. برای درمان این مال اکلوژن، ارتودنسی ثابت انجام می شود.

دندان های غایب

همانطور که از نام آن پیداست، این اصلاح در مواقعی به کار می رود که فرد یک یا چند دندان را به دلایل مختلفی از دست داده باشد. برای درمان مناسب این ناهنجاری که مشکلات بسیاری را برای بیمار به وجود می آورد، روش های مختلفی مانند پروتز دندانی، بریج، ایمپلنت یا ارتودنسي وجود دارد.

دندان نیش نهفته

این اصلاح در مواقعی به کار می رود که دندان نیش بیمار به دلیل فقدان فضای کافی یا جهت گیری نامناسب رشد در بافت لثه باقی می ماند و قادر به بیرون آمدن نیست. این نوع مال اکلوژن از شکل دندان ها و همچنین عکس های رادیوگرافی قابل تشخیص است. در مواقعی برای درمان آن از جراحی استفاده می شود.

نامرتبی دندان ها

این اختلال به کراودینگ هم معروف است. مسبب اصلی این ناهنجاری دندان، عدم تناسب میان اندازه دندان و آرواره است. نتیجه این اختلال کمبود فضای کافی برای رشد دندان و در نتیجه کج شدن و ظاهر آشفته آنها می باشد. با توجه به وضعیت بیمار و اینکه کدام نوع ارتودنسی بهتر است می توان نسبت به درمان آن اقدام کرد.

جلو بودن فک پایین

مال اکلوژن کلاس سه نامیده می شود و زمانی رخ می دهد که آرواره پایین جلوتر از آرواره بالا قرار بگیرد. بسیاری از افراد به طور مادرزادی به ناهنجاری کلاس 3 مبتلا می شوند و برخی نیز به دلیل صدمات و تصادف به این ناهنجاری دندان مبتلا می گردند. روش های درمان متفاوتی برای آن وجود دارد که از میان آنها می توان به ارتودنسی و جراحی فک اشاره کرد.

عقب بودن فک پایین

ناهنجاری کلاس دو نامیده می شود و زمانی رخ می دهد که فک پایین به طور غیر متعارفی عقب تر از فک بالا باشد. از عوامل رخ دادن این ناهنجاری می توان به ارث و ضربه و تروما اشاره کرد. اگر برای درمان آن در سنین رشد اقدام شود، شاید برای بهبود به جراحی نیازی نباشد.